Vaarbewijs uit je hoofd leren?

In een eerder artikel schreef ik over de Domein Adviescommissie van Vamex, de organisatie die de examens Klein Vaarbewijs, Marifonie en Groot Motorschip afneemt. Deze commissie beraadt zich over de toekomst van het examen Klein Vaarbewijs. In de daarvoor opgestelde discussiepunten stelt de commissie dat het behalen van het examen op dit moment voor velen niet veel meer is dan examenvragen (op een oefen cd) uit het hoofd te leren. Dat zou geen goede basis zijn voor veilig varen.

Vaarwijzer is erg ontstemd over deze niet onderbouwde stelling van de Domein Adviescommissie (DAC). Ten eerste doet deze geen recht aan die vele duizenden die het examen de afgelopen jaren gehaald hebben. De meerderheid van deze examenkandidaten heeft zich uiterst serieus op het examen voorbereid. Al dan niet met behulp van het herhalen van de leerstof door vragen te oefenen met een oefen cd.

De stelling "veel mensen leren voor het examen de examenvragen uit het hoofd" klopt verder ook van geen kant.

1. Vamex en de DAC weten immers niet hoeveel mensen de examenvragen uit het hoofd hebben geleerd. Vamex vraagt mensen die het examen hebben afgelegd in een enquete naar hoe men zich op het examen heeft voorbereid. De resultaten uit deze enquete zijn vorig jaar gepresenteerd op de jaarlijkse docentenvergadering. Een groot aantal kandidaten bereidt zich inderdaad voor met zelfstudie en gebruikt daarbij een oefen-cd. Uit deze cijfers blijkt op geen enkele wijze dat er mensen naar het examen gaan die alleen maar vragen hebben bestudeerd. Ook zijn er geen cijfers beschikbaar die de mensen die slagen kunnen koppelen aan de wijze waarop zij voor het examen hebben geleerd.


2. De examenvragen zijn al jaren niet meer openbaar. Het is dus onmogelijk om deze uit het hoofd te leren. Alle oude examens en vragen die in omloop zijn stammen uit het jaar 2008 of eerder.


3. Promanent is marktleider wat betreft het maken van de genoemde oefen-cd's. Sinds 1995 maken wij al oefensoftware voor het Klein Vaarbewijs. Deze wordt door de ANWB uitgegeven en sinds 2 jaar maken wij ook een vergelijkbare cd voor VBO Vaarbewijsopleidingen. Op de cd van de ANWB staan ruim 1.000 oefenvragen en op de cd van VBO staan er ongeveer 780. Er is voldoende wetenschappelijk onderzoek gedaan waarmee wordt aantoond dat het voor de gemiddelde student onmogelijk is een dergelijk aantal vragen uit het hoofd te leren.
   
   Theorie: als men iets leert komt het in het korte termijngeheugen. Door bijvoorbeeld herhaling kan het geleerde naar het lange termijngeheugen verplaatst worden. De capaciteit van het korte termijn geheugen is beperkt. Je kan per keer dus maar kleine hoeveelheden leren.
   
   Ook de structuur van vragen en antwoordopties leent zich niet voor uit het hoofd leren. De kans dat een van de foute antwoorden blijft hangen is groter dan de kans dat het juiste antwoord blijft hangen. Dit zeker als een kandidaat geen verdere kennis van de leerstof heeft.
   Juist als een kandidaat wel (goede) kennis heeft van de leerstof, is de kans groot dat hij door herhaling van de leerstof via het veel oefenen met vragen, het geleerde beter kan onthouden en beter kan toepassen. Ook daar is voldoende wetenschappelijk bewijs voor en dat staat dus haaks op de stelling van de DAC.


4. Vaarwijzer is onderdeel van Promanent. Wij kennen dus de oplagecijfers van de oefen-cd's, de oplage van de meeste studieboeken en het aantal mensen die de afgelopen jaren hun vaarbewijs haalden. De oplage van de boeken is altijd nog hoger dan het aantal verkochte cd's. Er zijn dus nog veel mensen die zonder oefen-cd examen doen. Naar schatting de helft van het aantal examenkandaten dat sinds 1996 examen deed, heeft gebruik gemaakt van een van onze training cd's.
   De stelling dat veel mensen het examen haalt door de cd uit het hoofd te leren diskwalificeert daarmee ongeveer de helft van het totale aantal mensen in Nederland dat een Klein Vaarbewijs heeft. Als een dergelijk aantal mensen dus zonder echte kennis het water op gaat zouden er aantoonbaar meer ongelukken moeten gebeuren. Dat is niet het geval.

Ik durf de stelling aan dat het dus eerder omgekeerd zal zijn. Namelijk dat door veel te oefenen met de oefen-cd er meer mensen slagen voor het examen en meer mensen een gemiddeld hoger resultaat scoren.

Het is wetenschappenlijk bewezen dat het geleerde beter blijft hangen door het geleerde veel te herhalen. Herhaling van de leerstof door het maken van (meerkeuze)vragen is een bewezen manier en wordt in bijna elke cursus of in elk leerboek toegepast.

Theorie: Informatie kan van het kortetermijngeheugen opgenomen worden in het langetermijngeheugen. Pas dan is er sprake van kennis. Herhaling is een van de voorwaarden om informatie van het kortetermijngeheugen naar het langetermijngeheugen te krijgen. Opslaan is echter één, vasthouden is een andere zaak. Daar komt onder andere de vergeetcurve van Ebbinghaus bij kijken (zie verder). Korte- en langetermijngeheugen en de relatie daartussen vormt de basis voor de meeste theoriën en wetenschappelijke bewijzen daarvoor die weer de basis vormen voor de wijze waarop wordt onderwezen.
Feit is dat het kortetermijngeheugen slechts een beperkte hoeveelheid aan informatie kan opslaan, bijvoorbeeld dus een rijtje van maximaa 8 punten.

Uit het hoofd leren noemt men ook wel reproducerend leren. Sommige kennis moet men wel uit het hoofd leren, omdat er geen onderliggende logica is om te begrijpen. Zo hebben we allemaal ooit het alfabet uit het hoofd geleerd. Maar niet in de volgorde ABC..Z, maar steeds in stappen en in logisch aangeboden pakketjes. Juist bij de meeste andere vakken geeft “uit het hoofd leren” slechte resultaten. Het geleerde blijft niet hangen en met name kennis die toegepast moet worden leent zich niet voor uit het hoofd leren.

Auteur, redactie en uitgever van een leerboek zullen er juist wel naar streven de leerstof zo te presenteren dat datgene wat de kandidaat geacht wordt te kennen ook opgenomen kan worden. Examenvragen lenen zich wat betreft structuur, presentatie en door de omvang van de vragenbank met vragen niet voor om deze letterlijk uit het hoofd te leren. Herhaling van het geleerde met behulp van vragen aan de andere kant, leent zich uitstekend voor het helpen onthouden van het geleerde.

De Duitse psycholoog Ebbinghaus ontdekte aan het einde van de 19e eeuw dat veel mensen ongeveer 80 procent van nieuw opgedane kennis binnen 24 uur zijn vergeten. Volgens Ebbinghaus is herhalen de remedie tegen het vergeten. Hij formuleerde een vuistregel voor een herhalingsschema dat ervoor zorgt dat de kennis in het langetermijngeheugen komt. De theorie van Ebbinghaus is de basis geweest voor vele (klassieke) didactische modellen. Vooral in de jaren ’50 is in het onderwijs veel nadruk gelegd op het stampen van kennis. De hedendaagse didactische theorieën leggen echter meer nadruk op het aansluiten bij reeds aanwezige kennis van een kandidaat. Het constructivisme neemt bijvoorbeeld aan dat nieuwe kennis snel in het langetermijngeheugen terechtkomt wanneer deze aansluit bij wat een kandidaat al weet. Reeds aanwezige kennis wordt geactiveerd door het stellen van vragen.

Deze opzet is terug te vinden in veel cursussen en leerboeken. Na elk een leerblok of hoofdstuk treft men een aantal vragen aan over dat deel van de leerstof. En aan het einde van de cursus of boek zijn voorbeeld toetsen opgenomen die gaan over de gehele leerstof. Op het voortgezet onderwijs was en is het gebruikelijk dat een ruime tijd voordat het landelijk examen begint de docenten alle leerstof met de leerlingen hebben doorgewerkt en zich dan eigenlijk alleen nog maar bezighouden met het laten oefenen van oude examens.

De door ons uitgegeven software met examentraining is daar ook voor bedoeld. Oefenvragen en oefeningen die horen bij delen van de leerstof en oefenexamens en oude examens over de gehele leerstof.

De praktijk is dat cursisten pas enkele dagen voor het examen beginnen met het herhalen van de stof. Op dat moment zijn ze vrijwel alles wat ze tijdens de lessen hebben geleerd weer vergeten. Door na afloop van elk leerblok vragen te oefenen komt dit deel sneller in het langetermijngeheugen. En door voor het examen dit geheugen extra te activeren door over de gehele leerstof te toetsen bereiken we dat een kandidaat beter voorbereid aan een examen begint, maar ook dat de leerstof daarna blijft hangen en toegepast wordt.
Onze primaire doelgroep zijn met name de watersporters. Zij zijn niet dagelijks op het water en voor deze groep is het goed onthouden van wat geleerd is voor de praktijk dus nog van extra belang, omdat zij niet de dagelijkse routine van de professional zullen hebben.

Met bovenstaande hoop ik meteen het belang van veelvuldig oefenen met vragen voldoende te hebben toegelicht.

Veelvuldig oefenen van vragen voor het examen Klein Vaarbewijs doet u met een van onze cd's voor examentraining. U vindt deze in de Vaarwinkel ...