Digitale waterkaarten

Op dit moment zijn wij druk bezig om de compleet nieuwe versie van de Vaaratlas af te ronden. Met een beetje geluk kunnen wij u daar in de volgende nieuwsbrief meer over vertellen (Update: de ANWB Waterkaart software voor Windows is verschenen; klik hier ...). Nog even geduld.
Uiteraard krijgen wij vaak vragen over de beschikbaarheid van digitaal kaartmateriaal voor Nederland. Er zijn op dit moment diverse kaarten verkrijgbaar en er staan ook een paar nieuwe producten op stapel.
Raster versus vector
Er bestaan twee hoofdgroepen van digitale kaarten. Een rasterbestand bevat pixels die op een bepaalde schaal op het scherm of op papier kunnen worden weergegeven. Een luchtfoto is bijvoorbeeld altijd een rasterbestand. Een vectorbestand bestaat uit punten, lijnen, vlakken, en andere beschrijvende data. Voordeel van een 'rasterkaart' is de relatieve snelheid en exacte weergave van het origineel (zoals de cartograaf het bedoeld heeft). Nadeel is dat de exacte weergave alleen geldt voor de oorspronkelijke afmetingen van het origineel waar het digitale bestand van is afgeleid. Uitzoomen maar vooral inzoomen geeft verlies in kwaliteit, hoewel moderne software daar veel in kan opvangen. Voordeel van vectorkaarten is dat ze op elke schaal goed zijn af te beelden, dat gemakkelijk informatie(lagen) gemakkelijk aan of uit gezet kunnen worden en dat elk element op de kaart een 'object' is en dus extra informatie kan bevatten. Slimme software kan zo bijvoorbeeld detecteren dat u over een dieptelijn heen gaat en u alarmeren. Nadeel is dat het beeld soms hoekig en minder vertrouwd overkomt, het scherm soms te vol informatie staat en het opbouwen van de tekening elke keer opnieuw moet gebeuren en soms langzaam kan zijn. Hoewel destijds verwacht werd dat vectorkaarten de toekomst zouden zijn, blijkt dat beide formaten nog steeds prima naast elkaar kunnen bestaan.
Voordeel van beide formaten is dat bovenop het beeld door de software altijd extra informatie lagen getoond kunnen worden. Bij een sluis kan bijvoorbeeld een icoon of marker getoond worden. Klik op de icoon en u ziet extra informatie, bijvoorbeeld de bedieningstijden of het marifoonkanaal van de sluiswachter.
Er zijn veel mensen die zelf kaarten scannen. Een gescande kaart is altijd een rasterkaart en kan prima werken mits het bestand goed gecalibreert is. Op internet is een levendige uitwisseling van digitale kaartbestanden en gescande kaarten. Bedenkt u wel dat veel van deze bestanden niet altijd legaal verspreidt mogen worden, de publicatiedatum van de bron soms oud is en dat u absoluut geen zicht heeft of de calibratie voldoende betrouwbaar is. Maar voor sommige exotische bestemmingen is het internet soms de enige manier om hiervoor alvast kaartmateriaal te verkrijgen.
Gratis versus commercieel
Daar waar de overheid in de Verenigde Staten al jarenlang gratis kaartmateriaal beschikbaar stelt, zijn pas sinds kort in Nederland en Europa gratis waterkaarten voor de belangrijkste vaarwateren beschikbaar. Ook in Nederland verspreidt Rijkswaterstaat gratis vectorkaarten van de hoofd vaarwegen. Dit materiaal werkt volgens een internationale standaard en er is al veel software beschikbaar dat met dit kaartmateriaal kan werken. Nadeel is dat het materiaal bedoeld is voor de beroepsvaart en dat voor de pleziervaart relevante informatie soms ontbreekt en met name dat er (nog) geen materiaal beschikbaar is voor de vaarwateren waar de pleziervaart komt. Ook het downloaden, installeren ed. is niet in elk programma even gemakkelijk. Voor de binnenvaart zijn er meerdere programma's die met deze zogenaamde IENC (Inland Electronical Navigation Chart) kunnen werken en ook voor de pleziervaart is er software beschikbaar die met deze gratis kaarten kan werken. Kenmerkend is wel dat de kaarten gratis zijn, maar dat deze software soms behoorlijk prijzig kan zijn.
In Amerika zijn ook navigatiekaarten voor de kustwateren en verder op zee gratis en leverbaar als raster- en vectorkaart. In Nederland zijn er nog nauwelijks gratis kaarten en de gratis Rijkswaterstaat kaarten zijn wel beschikbaar voor IJsselmeer, Waddenzee en Zeeuwse stromen, maar niet voor de kustwateren en verder. Op de website van Rijkswaterstaat kunt u de kaarten in ieder geval gratis downloaden en vindt u ook een link naar een gratis programma waarmee u deze kaarten kunt bekijken. Dit programma is alleen een 'viewer' en niet geschikt voor navigatie.
Naast kaarten vanuit overheidsbron bestaan er ook commerciele partijen die digitale kaarten maken, zoals de ANWB of bijvoorbeeld C-map.
Tot slot zijn er particuliere initiatieven voor gratis kaarten, zoals Openseamap en Freie tonne. Beiden werken bovenop de gratis kaarten van OpenStreetmap. OpenStreetmap is een erg betrouwbare kaart en minstend zo goed, zo niet beter als het bekende Google Maps. Beide zeekaart-initiatieven zijn nog erg in ontwikkeling en niet overal is evenveel informatie beschikbaar. OpenSeamap kent de meeste aanhangers en komt het meeste overeen met de bekende zeekaarten. Diepteinformatie ontbreekt echter vooralsnog en ook voor de Nederlandse binnenwateren zijn nauwelijks details beschikbaar.
Er is inmiddels ook een grote keuze aan gratis software en software van commerciele partijen. Daarover hieronder meer. De ANWB kaarten voor de binnenwateren en de 1800 serie voor het open water zijn voor mij nog steeds de beste kaarten.
Navigatiesoftware versus plotters
Zonder software heeft u niets aan al die digitale bestanden. Software kan op een speciale kaartplotter werken, op een computer en in toenemende mate op smartphone en tabletcomputer. Speciale plotters voor de watersport hebben als voordeel dat ze helemaal op hun taak zijn ingericht en vaak sterk en ook waterdicht zijn. Nadeel is dat ze in verhouding duur zijn en weinig open zijn en vaak maar met kaartmateriaal van een leverancier overweg kunnen. Nadeel van tablet of pc is dat deze vaak minder geschikt zijn voor gebruik aan boord, voordeel is wel dat ze werken met standaard besturingssystemen, software vaak goedkoper is en de systemen voor veel andere taken geschikt zijn. Speciaal voor gebruik aan boord zijn inmiddels voldoende beschermhoezen of speciale sterke uitvoeringen verschenen. Persoonlijk geloof ik in de mix van computer (thuis), laptop (op de kaartentafel of in de stuurhut) en tablet pc als (extra) afleesinstrument. En de smartphone om mobiel ergens iets op te kunnen zoeken en als reserve.
Belangrijkste leveranciers
Hoewel wij binnenkort zelf met onze software voor navigatie op de Nederlandse binnenwateren komen, zal ik u hier toch een overzicht geven van de belangrijkste alternatieven.

• PC Navigo
  Van oorsprong een programma voor het plannen van uw route en in de eerste versies zelfs nog zonder kaart. Werkt met raster en vectorkaarten van verschillende bronnen, waaronder de gratis IENC kaarten. Verschillende versies leverbaar en kaarten voor de binnenwateren van geheel Europa beschikbaar. Geen gedetailleerde kaarten voor alle Nederlandse wateren, de planningsfunctie werkt echter wel overal.
• ANWB Waterkaarten app
  Vorige week verscheen de nieuwe versie van de app waarmee u de bekende ANWB Waterkaarten op de iPad en iPhone kunt gebruiken. Sterk is de combinatie met de informatie uit de ANWB Wateralmanak deel II. Update: Inmiddels zijn de ANWB Waterkaarten ook leverbaar voor Android en Windows; klik hier ...
• WinGPS
  De eerste versie is ooit door een enthousiaste hobbyist gemaakt en al weer jaren in de professionele handen van Stentec. Er bestaan verschillende versies en het programma kan overweg met kaarten van verschillende bronnen, maar die moeten wel in het eigen bestandsformaat beschikbaar zijn. Stentec brengt kaarten voor verschillende vaargebieden in binnen- en buitenland, waaronder vaarwateren die op de Nederlandse 1800 serie staan. Ook worden IENC kaarten ondersteunt. Gedetailleerde kaarten voor de Nederlandse binnenwateren ontbreken op dit moment. Stentec heeft echter aangekondigt dat zij binnenkort komt met een eigen kaart voor Friesland en later voor de rest van Nederland.
• WaypointGPS
  Het 'kleine' neefje van WinGPS. Biedt veel waar voor zijn geld en werkt ook met kaarten van verschillende bronnen. Niet al het eigen kaartmateriaal heeft dezelfde kwaliteit.
• Open CPN
  Een open source initiatief om een gratis navigatieprogramma te maken. Werkt met kaarten van verschillende bronnen, waaronder de IENC en de in de USA beschikbare ENC kaarten.
• Ozi Explorer
  Een generiek navigatie en kaartprogramma voor een aantrekkelijke prijs. Kan werken met een breed aanbod van kaartmateriaal. Heeft geen eigen kaarten, maar op het internet zijn veel kaarten te vinden. De brede mogelijkheden om zelf kaarten te calibreren en zo met bijna alle digitale bestanden te kunnen werken maakt dit programma populair.
• SeaClear
  Net als Ozi Explorer populair vanwege de brede ondersteuning van diverse bestandsformaten en omdat het gratis is. Heeft zelf geen eigen kaarten en er is ook al lange tijd geen nieuwe versie verschenen. Wordt echter nog veel gebruikt.

Bovenstaande is absoluut geen uitputtend overzicht. Er zijn diverse uitgevers van kaarten die ook zelf een digitale versie uitbrengen inclusief een eigen navigatieprogramma. Imray en ook enkele Duitse uitgevers bijvoorbeeld. U krijgt de software meestal gratis bij de kaart, maar het nadeel is dat u voor elke kaart van een andere uitgever mogelijk weer andere software nodig heeft. Ongeacht welk programma u kiest, kijk van te voren goed welke actuele bronnen van kaarten er voor uw vaargebied beschikbaar zijn en welke programma's daar mee kunnen werken. Het is zonde als u zonder kaart of met een slechte of oude kaart moet werken omdat uw software geen betere bron heeft. En kijk ook goed welke update mogelijkheden uw leverancier biedt, zodat u altijd met de meest recente kaart vaart.
Als u nog een programma mist laat het mij dan weten door op dit artikel te reageren.
En als u bovenstaande leest vraagt u zich wellicht af waarom Promanent 'zo nodig' ook een eigen kaartprogramma moet maken. Dat hebben wij ons destijds natuurlijk ook afgevraagd en ik deel onze overwegingen wat dat betreft graag met u. Ten eerste is het voor ons een grote uitdaging om een kaartprogramma te maken. Een technische en ook zakelijke uitdaging die wij graag zijn aangegaan en waaruit wij persoonlijk weer veel energie halen. Ten tweede omdat wij in deze hele rij een eenvoudig te gebruiken programma missen. De meeste programma's proberen zich ten opzichte van de rest te onderscheiden in het grote aantal functies. Gebruikersgemak en eenvoud is daar niet altijd het gevolg van. Het is onze overtuiging dat er markt is voor een programma dat 20% van de functies biedt, maar waar 80% van de gebruikers meer dan genoeg aan heeft. Ten derde boodt de overname van de failliete Vaaratlas ons natuurlijk een unieke kans. Meer hierover in de volgende Vaarwijzer nieuwsbrief.